Jak Łódź Ostrogą nie została, czyli pierwsza próba lokacji miasta
Jak Łódź Ostrogą nie została, czyli pierwsza próba lokacji miasta
Magdalena Pawlak – facebook.com/magdalenafromlodz
Dzień 15 maja to w kalendarzu łódzkich wydarzeń data niezwykle istotna, choć często niezauważana i pomijana. Tego dnia 604 lata temu biskup włocławski Jan Kropidło wydał pierwszy dokument lokacyjny miasta… Ostrogi, nad rzeką tejże nazwy, w granicach wsi Łodzia. Jej początki, według
obecnych ustaleń historyków, sięgają prawdopodobnie XII w. Natomiast pierwsza źródłowa
wzmianka o wsi Lodza, która dała początek obecnemu miastu, pochodzi z 1332 r. Przywilej, wydany
wówczas przez księcia łęczyckiego i dobrzyńskiego Władysława, zwalniał wsie należące do biskupstwa i kapituły włocławskiej, położone w ziemi łęczyckiej, z wszelkich opłat, powinności oraz sądownictwa urzędników ziemskich.
Decydujący wpływ na dalszy rozwój osady miało przede wszystkim jej położenie koło drogi, która prowadzi z Łęczycy do Krakowa [1]. W tym miejscu zbiegały się również lokalne drogi z Lutomierska do Brzezin oraz z Włocławka do Wolborza i Piotrkowa, którędy przechodziły okresowo liczne oddziały wojskowe oraz ludność cywilna, zmierzające z Wielkopolski i Kujaw do Wolborza, wyznaczonego na miejsce koncentracji wojsk polskich zbierających się na wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1422. Zamieszkująca Łódź ludność, korzystając z intensyfikacji ruchu na pobliskich traktach, oprócz zajęć rolniczych, zaczęła wówczas trudnić się handlem żywnością oraz przynoszącym spore zyski wyszynkiem. Aby mieć udział w dochodach pozyskiwanych z nowych źródeł, biskupi zaczęli dążyć do zmiany dotychczasowych regulacji prawnych lokując w miejscu istniejącej wsi miasto.
W myśl aktu lokacyjnego, wydanego w dniu św. Zofii, czyli 15 maja, od przepływającej w pobliżu rzeki miasto miało nazywać się Ostrogą [2]. Jego organizację planowano oprzeć o powszechnie stosowane prawo magdeburskie. Mieszczanie na szesnaście lat mieli zostać zwolnieni ze wszystkich obciążeń finansowych oraz otrzymać prawo do wycinania drzew z okolicznych lasów na budowę domów. Po upływie okresu wolnizny na rzecz Kapituły Włocławskiej oraz miejscowej parafii mieli wnosić opłaty (m.in. roczny czynsz w wysokości 20 groszy od posiadłości, czyli domu, ogrodu i wyszynku dla biskupstwa oraz po korcu żyta i owsa, wraz z opłatą 12 groszy dla miejscowego proboszcza) oraz inne przewidziane prawnie świadczenia, zróżnicowane stosownie do posiadanej własności oraz wykonywanego zajęcia (np. rzemieślnicy warzący piwo w domach zobowiązani byli opłaty 18 groszy, podatek od handlu chlebem i solą wyznaczono na kwotę 12 groszy) [3].
Wydany dokument regulował przede wszystkim kwestie społeczno-gospodarcze, dotyczące wewnętrznych relacji między właścicielem a mieszkańcami Łodzi. Nie zmienił jednak formalnie statusu prawno-ustrojowego wsi Łodzia, do czego niezbędny był przywilej królewski. Uzyskał go dopiero dziewięć lat później z rąk Władysława Jagiełły biskup Jan Pella. Wówczas to w Przedborzu w sam dzień świętej Marty, roku pańskiego tysiąc czterysta dwudziestego trzeciego [4] Łódź stała się miastem. Wydany wtedy przywilej ponowiony został rok później oraz kolejny raz w 1433 r. dla potwierdzenia uzyskanego wcześniej statusu.
Fragmenty pierwszego aktu lokacyjnego Łodzi w opracowaniu Ryszarda Rosina:
W imię Pana amen. Pamięć wszelkich wydarzeń ginie, jeżeli nie zostaną one powierzone pieczy
pamięci utrwalonej w piśmie lub poparciu świadków. Przeto my, kapituła kościoła włocławskiego,
czynimy wiadomym wszystkim tak współczesnym jak i potomnym, do których wiadomości dotrze
niniejsze pismo, że pragnąc dobra stołowe nasze kapitulne do lepszego doprowadzić stanu, o
poprawę tę i pomnożenie troszcząc się za boskim przyczynieniem, miasto w granicach wsi naszej Łodzi w ziemi łęczyckiej położonej, pomiędzy jej polami, krzakami, gajami i lasami, koło drogi która
prowadzi z Łęczycy do Krakowa i [koło] rzeki Ostrogą zwanej, od której to miasto samo pragniemy
nazwać Ostrogą, postanowiliśmy założyć na prawie magdeburskim według następującego porządku.
[...] Działo się i dano we Włocławku, roku pańskiego 1414, dnia 15 maja, w obecności czcigodnych mężów panów Boguchwała oficjała włocławskiego, Mikołaja Wichowskiego kanonika kruszwickiego i innych godnych zaufania.
__________________________________________
Cyt. za: Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy
do Krakowa miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan (1414, 15 maj, Włocławek)
[w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M. Bandurka, Łódź
1974, s. 102-104.
[1] Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy
do Krakowa miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan [w:] Łódź 1423-1823- 1973.
Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M. Bandurka, Łódź 1974, s. 102.
[2] Pierwotna nazwa rzeki Łódki, będąca w użyciu do XIX w.
[3] Dla porównania cena konia wykorzystywanego w gospodarstwie wynosiła ok. 24 groszy.
[4] Władysław Jagiełło, król Polski, wyraża zgodę na założenie miasta Łodzi, nadaje mu prawo
magdeburskie i pozwala na odbywanie targów we środy oraz dwóch jarmarków rocznie [w:] Łódź
1423-1823- 1973…, s.107.
Bibliografia:
Źródła:
- Władysław książę łęczycki i dobrzyński zwalnia wsie biskupstwa i kapituły włocławskiej położone
w ziemi łęczyckie, między nimi i łódź, od wszelkich opłat, powinności oraz sądownictwa
urzędników ziemskich u pozwala przenieść je na prawo niemieckie lub polskie (1332, 6 wrzesień,
Łęczyca) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M.
Bandurka, Łódź 1974, s.95.
- Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy do Krakowa
miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan (1414, 15 maj,
Włocławek) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M.
Bandurka, Łódź 1974, s. 102-104.
- Władysław Jagiełło, król Polski, wyraża zgodę na założenie miasta Łodzi, nadaje mu prawo
magdeburskie i pozwala na odbywanie targów we środy oraz dwóch jarmarków rocznie (1423, 29
lipca, Przedbórz) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin
i M. Bandurka, Łódź 1974, s.104-108.
Opracowania:
- Badziak K., Zarys dziejów Łodzi do 1918 r. [w:] Łódź. Monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź
2009, s.25-61.
- Bandurka M., Rosin R., Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, Łódź 1974.
- Baranowski B., O dawnej Łodzi, Łódź 1976.
- Koter M., Zawilski P., Grabarczyk T., Plansza III. Łódź w czasach wczesnodziejowych oraz w tzw.
okresie rolniczym (od pradziejów do początku XIX w.) [w:] Atlas Miasta Łodzi, red. S. Liszewski,
Łódź 2002 (wersja elektroniczna dostępna na stronie: Atlas Miasta Łodzi).
Magdalena Pawlak – facebook.com/magdalenafromlodz
Dzień 15 maja to w kalendarzu łódzkich wydarzeń data niezwykle istotna, choć często niezauważana i pomijana. Tego dnia 604 lata temu biskup włocławski Jan Kropidło wydał pierwszy dokument lokacyjny miasta… Ostrogi, nad rzeką tejże nazwy, w granicach wsi Łodzia. Jej początki, według
obecnych ustaleń historyków, sięgają prawdopodobnie XII w. Natomiast pierwsza źródłowa
wzmianka o wsi Lodza, która dała początek obecnemu miastu, pochodzi z 1332 r. Przywilej, wydany
wówczas przez księcia łęczyckiego i dobrzyńskiego Władysława, zwalniał wsie należące do biskupstwa i kapituły włocławskiej, położone w ziemi łęczyckiej, z wszelkich opłat, powinności oraz sądownictwa urzędników ziemskich.
Decydujący wpływ na dalszy rozwój osady miało przede wszystkim jej położenie koło drogi, która prowadzi z Łęczycy do Krakowa [1]. W tym miejscu zbiegały się również lokalne drogi z Lutomierska do Brzezin oraz z Włocławka do Wolborza i Piotrkowa, którędy przechodziły okresowo liczne oddziały wojskowe oraz ludność cywilna, zmierzające z Wielkopolski i Kujaw do Wolborza, wyznaczonego na miejsce koncentracji wojsk polskich zbierających się na wojny z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1422. Zamieszkująca Łódź ludność, korzystając z intensyfikacji ruchu na pobliskich traktach, oprócz zajęć rolniczych, zaczęła wówczas trudnić się handlem żywnością oraz przynoszącym spore zyski wyszynkiem. Aby mieć udział w dochodach pozyskiwanych z nowych źródeł, biskupi zaczęli dążyć do zmiany dotychczasowych regulacji prawnych lokując w miejscu istniejącej wsi miasto.
W myśl aktu lokacyjnego, wydanego w dniu św. Zofii, czyli 15 maja, od przepływającej w pobliżu rzeki miasto miało nazywać się Ostrogą [2]. Jego organizację planowano oprzeć o powszechnie stosowane prawo magdeburskie. Mieszczanie na szesnaście lat mieli zostać zwolnieni ze wszystkich obciążeń finansowych oraz otrzymać prawo do wycinania drzew z okolicznych lasów na budowę domów. Po upływie okresu wolnizny na rzecz Kapituły Włocławskiej oraz miejscowej parafii mieli wnosić opłaty (m.in. roczny czynsz w wysokości 20 groszy od posiadłości, czyli domu, ogrodu i wyszynku dla biskupstwa oraz po korcu żyta i owsa, wraz z opłatą 12 groszy dla miejscowego proboszcza) oraz inne przewidziane prawnie świadczenia, zróżnicowane stosownie do posiadanej własności oraz wykonywanego zajęcia (np. rzemieślnicy warzący piwo w domach zobowiązani byli opłaty 18 groszy, podatek od handlu chlebem i solą wyznaczono na kwotę 12 groszy) [3].
Wydany dokument regulował przede wszystkim kwestie społeczno-gospodarcze, dotyczące wewnętrznych relacji między właścicielem a mieszkańcami Łodzi. Nie zmienił jednak formalnie statusu prawno-ustrojowego wsi Łodzia, do czego niezbędny był przywilej królewski. Uzyskał go dopiero dziewięć lat później z rąk Władysława Jagiełły biskup Jan Pella. Wówczas to w Przedborzu w sam dzień świętej Marty, roku pańskiego tysiąc czterysta dwudziestego trzeciego [4] Łódź stała się miastem. Wydany wtedy przywilej ponowiony został rok później oraz kolejny raz w 1433 r. dla potwierdzenia uzyskanego wcześniej statusu.
Fragmenty pierwszego aktu lokacyjnego Łodzi w opracowaniu Ryszarda Rosina:
W imię Pana amen. Pamięć wszelkich wydarzeń ginie, jeżeli nie zostaną one powierzone pieczy
pamięci utrwalonej w piśmie lub poparciu świadków. Przeto my, kapituła kościoła włocławskiego,
czynimy wiadomym wszystkim tak współczesnym jak i potomnym, do których wiadomości dotrze
niniejsze pismo, że pragnąc dobra stołowe nasze kapitulne do lepszego doprowadzić stanu, o
poprawę tę i pomnożenie troszcząc się za boskim przyczynieniem, miasto w granicach wsi naszej Łodzi w ziemi łęczyckiej położonej, pomiędzy jej polami, krzakami, gajami i lasami, koło drogi która
prowadzi z Łęczycy do Krakowa i [koło] rzeki Ostrogą zwanej, od której to miasto samo pragniemy
nazwać Ostrogą, postanowiliśmy założyć na prawie magdeburskim według następującego porządku.
[...] Działo się i dano we Włocławku, roku pańskiego 1414, dnia 15 maja, w obecności czcigodnych mężów panów Boguchwała oficjała włocławskiego, Mikołaja Wichowskiego kanonika kruszwickiego i innych godnych zaufania.
__________________________________________
Cyt. za: Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy
do Krakowa miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan (1414, 15 maj, Włocławek)
[w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M. Bandurka, Łódź
1974, s. 102-104.
[1] Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy
do Krakowa miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan [w:] Łódź 1423-1823- 1973.
Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M. Bandurka, Łódź 1974, s. 102.
[2] Pierwotna nazwa rzeki Łódki, będąca w użyciu do XIX w.
[3] Dla porównania cena konia wykorzystywanego w gospodarstwie wynosiła ok. 24 groszy.
[4] Władysław Jagiełło, król Polski, wyraża zgodę na założenie miasta Łodzi, nadaje mu prawo
magdeburskie i pozwala na odbywanie targów we środy oraz dwóch jarmarków rocznie [w:] Łódź
1423-1823- 1973…, s.107.
Bibliografia:
Źródła:
- Władysław książę łęczycki i dobrzyński zwalnia wsie biskupstwa i kapituły włocławskiej położone
w ziemi łęczyckie, między nimi i łódź, od wszelkich opłat, powinności oraz sądownictwa
urzędników ziemskich u pozwala przenieść je na prawo niemieckie lub polskie (1332, 6 wrzesień,
Łęczyca) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M.
Bandurka, Łódź 1974, s.95.
- Kapituła włocławska lokuje w granicach wsi Łodzi, nad rzeką Ostrogą i drogą z Łęczycy do Krakowa
miasto Ostrogę oraz określa powinności i przywileje mieszczan (1414, 15 maj,
Włocławek) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin i M.
Bandurka, Łódź 1974, s. 102-104.
- Władysław Jagiełło, król Polski, wyraża zgodę na założenie miasta Łodzi, nadaje mu prawo
magdeburskie i pozwala na odbywanie targów we środy oraz dwóch jarmarków rocznie (1423, 29
lipca, Przedbórz) [w:] Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, oprac. R. Rosin
i M. Bandurka, Łódź 1974, s.104-108.
Opracowania:
- Badziak K., Zarys dziejów Łodzi do 1918 r. [w:] Łódź. Monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź
2009, s.25-61.
- Bandurka M., Rosin R., Łódź 1423-1823- 1973. Zarys dziejów i wybór dokumentów, Łódź 1974.
- Baranowski B., O dawnej Łodzi, Łódź 1976.
- Koter M., Zawilski P., Grabarczyk T., Plansza III. Łódź w czasach wczesnodziejowych oraz w tzw.
okresie rolniczym (od pradziejów do początku XIX w.) [w:] Atlas Miasta Łodzi, red. S. Liszewski,
Łódź 2002 (wersja elektroniczna dostępna na stronie: Atlas Miasta Łodzi).
Komentarze
Prześlij komentarz